Sẽ không có "bữa sáng kiến đại tiệc" cho Việt Nam.

LTS: Ông Nguyễn Đình Lương, Nguyên đoàn trưởng đàm phán Hiệp định thương nghiệp Việt Nam - Hoa Kỳ (BTA), từng được độc giả Tuần Việt Nam biết đến qua các bài phỏng vấn về thương thuyết BTA thương thuyết WTO

Có lẽ cũng còn phải lâu lâu nữa thì người Việt Nam mới tự sản xuất ra đủ những thứ này. Tôi hy vọng và mong Việt Nam sẽ trở nên thành viên TPP khi nó được ký kết vì rằng lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta đã biểu đạt kiên tâm, đã nói cho dân biết cũng như đã công khai trên các diễn đàn quốc tế.

Kinh nghiệm lịch sử Việt Nam là sự đồng thuận đó sẽ có khi mọi người đều đặt ích lợi phát triển sơn hà lên trên hết.

Có thông báo nói rằng, những quy định trong TPP về lĩnh vực này sẽ cao hơn, chế tài mạnh hơn, rất khó cho Việt Nam. Tại sao hội thảo TPP mãi chỉ toàn nghe chuyện may mặc, giầy dép? Có lẽ phải tính những bài toán lớn hơn thế? vả theo quy luật, hàng dệt may sẽ rời Việt Nam, khi đồng lương người thợ may ở đây cao họ sẽ tự động chuyển dịch tới những vùng đất nghèo hơn, lao động rẻ hơn.

Không thể kiếm mãi mấy đồng tiền công   Thưa ông, các cuộc thương lượng TPP đang được tiến hành dồn dập để có thể chấm dứt vào cuối năm nay. Song nếu đúng như vậy thì cũng là hợp logic. Nhưng ta vẫn chưa chấp nhận sửa vì khó có thể ngay một lúc xử lý được sờ soạng mọi vấn đề.

Thực hiện một mặt hàng có giá đến hàng tỷ, hàng chục tỷ đô la, là cả một gia tài lớn, phải được bảo vệ chặt.

Những nguyên vật liệu này hoàn toàn đủ nhân cách "made in Việt Nam" để được hưởng thuế thu du nhập bằng con đường TPP.

Ông có san sớt gì với những lo lắng này  ? Không lo. , Chưa khê mùi "bức xúc" như hiện giờ. Việt Nam cứ vào TPP đi, ngay lập tức người Trung Quốc từ lục địa, từ Đài Loan, từ Hồng Kông, người Hàn và nhiều người khác sẽ vào.

Chứng nhận những đề nghị cao chế tài mạnh là bảo vệ mình bữa nay, ngày mai, là xây dựng môi trường cho trí não phát triển và tạo cho Việt Nam một chỗ đứng tử tế trong thế giới đương đại. Tuần Việt Nam đấu giới thiệu những nhận định của ông về thương lượng Hiệp định đối tác thương nghiệp xuyên thăng bình Dương (TPP), vào thời khắc vòng thương lượng thứ 19 vừa chấm dứt tại Brunei.

Những yêu cầu này khi thương thuyết BTA, phía Hoa Kỳ đã nêu ra, đã đòi ta ưng ý. Đánh trống bỏ dùi. Làm ăn không bài bản, không chiến lược, không chiến thuật. Việt Nam sẽ là nước khó khăn trong cuộc thương thảo TPP này vì Việt Nam là nước có nền kinh tế kém nhất và hệ thống pháp luật " khập khễnh" nhất trong số các nước đang thương thảo.

Có ý kiến cho rằng Việt Nam sẽ là nước gặt hái nhiều nhất, có người còn đưa ra con số cụ thể rằng là GDP Việt Nam sẽ tăng bao nhiêu tỷ đô.

Vào TPP vững chắc phải hài lòng xóa hết sự phân biệt đối xử, vận dụng luật chơi đồng đẳng giữa các thành phần kinh tế, trên thị trường cũng như trong đấu thầu.

Về nước tôi không dám khoe thành tích đó vì tôi hiểu đó chỉ là một thứ "làm đẹp" BTA cho "cả nhà đều vui" nhưng có người lại mỏng rằng vòng đàm phán này ta đã giành thắng lợi, ta đã bền chí tranh đấu đã bắt Mỹ giành cho ta GSP! Nghe nói sau này, qua nhiều năm đàm phán, đến nay Hoa Kỳ vẫn chưa chấp thuận cho hàng Việt Nam được hưởng GSP vì Việt Nam chưa có điều kiện để thực thi quyền lập hội.

TPP sẽ xử lý tiếp, TPP sẽ là một bứt phá mới nữa. Đổi mới 30 năm qua là một quá trình tiên tiến cùng với những bứt phá liên tiếp.

Ta đi làm mướn kiếm mấy đồng bạc công. Thứ hai,  vấn đề doanh nghiệp Nhà nước, cạnh tranh, mua sắm công. Quyền lập hội là một trong những quyền "tạo hóa ban" cho những người có sức cần lao, đi lao động để tự vệ. Những tiêu chí trên sân chơi: mở thông thoáng, công khai sáng tỏ đồng đẳng, không phân biệt đối thủ; là những tiêu chí bắt nó sẽ giữ cho các nền kinh tế phát triển lành mạnh và bền vững.

Ông có thể nói cụ thể hơn?   Cuộc thương thảo chưa kết thúc, nhưng chắc chắn những pháp lý TPP sẽ là khuôn mẫu cho việc vận hành kinh tế thế kỷ XXI, tức là nó sẽ bao gồm những quy phạm, những quy định cao hơn, toàn diện hơn.

Nhưng trong quá trình thực thi, do chưa đủ điều kiện để hoàn chỉnh hệ thống luật pháp cộng với sự níu kéo của cơ quan công quyền đã làm biến tướng môi trường kinh doanh, và dẫn đến những hệ lụy mà báo chí nói mãi. Không ai can thiệp, nhưng kinh dinh phải công khai, minh bạch, kén thị trường, phân theo tiêu chí thị trường.

Quốc gia có quyền lấy các doanh nghiệp Nhà nước, lĩnh vực nào cũng được, to hay nhỏ nhiều hay ít. Công nhân người cần lao tự tập kết với nhau, tự lập hội để "trò chuyện" với giới chủ, để "cầu may" nhau lúc khó khăn.

Đó là những điều tưởng như Không thể, nhưng rồi ta đã chấp nhận để mở đường cho sơn hà phát triển. Về ích kinh tế: lợi ích nhiều hay ít còn phụ thuộc vào khả năng khẩn hoang thời cơ.

Tỉ dụ:  Thứ nhất,  vấn đề bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Vì vậy nó chỉ có thể vận hành và phát triển trong môi trường cạnh tranh lành mạnh.

Với BTA ta đã bằng lòng mở cửa cả những nghành dịch vụ như viễn thông, tài chính mà trước đó đã khoanh vùng là "đất của chúa" và đã rào thật kín "vì an ninh nhà nước".

Sở hữu trí óc (SHTT) là tiền, là ích lợi của doanh nghiệp và của quốc gia. Ông Nguyễn Đình Lương, nguyên trưởng đoàn thương lượng Hiệp định thương mại Việt - Mỹ (Ảnh: Trần Đông)  Mở mở, kín kín, hở hở. Còn nhiều tỉ dụ nữa. Bằng lòng cam kết nguồn rõ ràng chúng ta phải sửa đổi một số văn bản luật pháp hiện hành và cách điều hành kinh tế hiện thời.

Đúng hơn, cạnh tranh lành mạnh không được động viên, khuyến khích và kiến lập. Duy trì tình trạng đồng bóng, mở mở, kín kín, hở hở rồi để cho các nhóm ích phá hoang không phải là đặc điểm của TPP. Nguyên vật liệu cho hàng xuất khẩu bấy lâu ở ta vốn du nhập là chính. Không bảo vệ được sản phẩm trí tuệ, thì sẽ không có sản phẩm trí tuệ và rồi trí não sẽ không phát triển.

Điều tôi muốn nhấn mạnh ở đây, đó là những lợi. Trong nền kinh tế kiến thức có thể coi tình trạng "chết lâm sàng" Cả thế giới và cả Việt Nam đang cần những chế tài mạnh, thật mạnh để chặn đứng nạn ăn trộm sản phẩm trí óc, để cứu cả nền kinh tế và cả nền khoa học. Các doanh nghiệp Việt Nam đang có những quan ngại, lo lắng cụ thể, ví dụ các doanh nghiệp dệt may, giầy dép

Đó cũng là một quy phạm phổ biến trong đời sống tầng lớp văn minh. Lo rằng: Trong TPP chỉ vận dụng thuế nhập cảng bằng 0 cho hàng hóa có nguyên vật liệu sinh sản trong nước hoàn du nhập từ các nước TPP, trong lúc lâu nay nguyên nguyên liệu, phụ kiện của ta chính yếu nhập khẩu từ Trung Quốc và Hàn Quốc - là những nước chưa dự TPP. Giang san đang đổi thay cùng thời đại.

Ông Damord thấy đề xuất hợp lý, đồng ý ghi vào. Kinh tế WTO là kinh tế thị trường tự do.

Về mặt kinh tế thì đúng là rất quan yếu và phải phấn đấu để đạt tới. Bữa nay có người bảo sau 5 năm dự WTO kinh tế Việt Nam sẽ trở về 0! Thậm chí có người nói: WTO đã gây ra những cú sốc cho nền kinh tế Việt Nam. Kinh tế Việt Nam bữa nay căn bản là kinh tế gia công lắp rắp.

Trên con đường đổi mới mà Đảng và Dân đã chọn. Hoành hành, làm lệch lạc cả những quốc sách đúng, hay của Nhà nước. Các khoản mua sắm công (trừ mua sắm cho an ninh quốc phòng) Mọi doanh nghiệp được đồng đẳng trong tiếp cận các nguồn lực, tài nguyên, vốn, thị trường. Thực tiễn tham gia WTO cho thấy rằng: khả năng thích nghi với kinh tế thị trường ở Việt Nam là rất kém, khả năng chủ động phá hoang cơ hội là rất yếu.

Trong cuộc thương thuyết BTA với Hoa Kỳ trước đây, Việt Nam bền chí đòi phía Hoa Kỳ giành cho phía Việt Nam quyền chế ưu đãi phổ cập (GSP) (vận dụng thuế bằng 0 đối với mấy ngàn mặt hàng nhập cảng vào Hoa Kỳ chính yếu là hàng thủ công nghiệp, cói ngô. Biết vỡ hoang thời cơ sẽ được nhiều, có khi được rất nhiều.

Ở Việt Nam, nạn trộm cắp đó cũng đã vượt qua "báo động đỏ". Giá trị của quyền SHTT có lúc cao hơn nhiều quyền dùng đất. Nhưng cũng chưa phải là mục tiêu quan trọng nhất. Anh Phương. Họ đã bắt đầu phát động rồi chỉ chờ Việt Nam "quyết" là họ vào liền.

Không biết có phải vậy không? Cần phải có đánh giá, kiểm chứng và số liệu. Việt Nam sẽ có nhiều khó khăn nhất quyết trong quá trình thực thi, ta sẽ nhờ quốc tế hỗ trợ. Từ sau khi dự WTO đến nay kinh tế Việt Nam chưa thực thụ kiến tạo được một môi trường cạnh tranh lành mạnh. Khi dự WTO đã có người dự báo: Kinh tế Việt Nam sẽ như là một con tàu ra "biển lớn". Tại vòng thương thuyết cuối cùng trong buổi gặp riêng hai trưởng đoàn.

Ông thấy diễn biến mọi việc như thế nào? Việt Nam có vào TPP được không  ? Tôi không có cảm giác lạc quan là cuộc đàm phán TPP sẽ kết thúc năm nay. Trong nền kinh tế toàn cầu hóa, thế giới đang đua ganh, nếu anh lập cập không biết làm ăn, anh chỉ được "ăn xái" vạch lưng ra cho người ta giẫm lên.

Ba mươi năm qua, công cuộc đổi mới giang san do Đảng ta đề xướng lãnh đạo và tiến hành, vì ích phát triển giang sơn vì nhận thức được rằng thời đại đó đổi thay, chúng ta đã gạch xóa đi khỏi cuốn kinh thánh bao lăm điều húy kỵ. Bảo hộ sản phẩm trí não là yêu cầu của mọi quốc gia trong thời đại kinh tế kiến thức, trong lúc nạn đánh cắp trí tuệ đang tràn lan.

Trong khi đó, văn hóa tham nhũng lại tạo thêm điều kiện cho các nhóm lợi. Mở cửa "đất của Chúa"    Trong lúc nền kinh tế đang khó khăn, xã hội đang có nhiều vấn đề, liệu ta có tìm được sự đồng thuận để tham gia TPP không, thưa ông?  Có Việt Nam hay không có Việt Nam, đoàn tàu TPP vẫn chạy theo lộ trình.

Phải đồng đẳng với các thành phần kinh tế khác. Nhân đây tôi cũng muốn nói thêm rằng ở tầm chiến lược quốc gia ta không nên tính chuyện suốt đời đi gia công làm mướn, không nên xây dựng chiến lược để con cháu mình suốt đời đi đóng máy khâu, khâu váy, khâu quần, khâu dép. Hiện đã có một vài bình luận, phân tích về lợi ích của Việt Nam khi dự TPP. Ngoài ra?   Vấn đề thứ ba, đó là ta phải cam kết trao cho người lao động Việt Nam "quyền lập hội".

Tôi bảo ông JOE Damord - trưởng đoàn đàm phán Hoa Kỳ: ta cứ ghi vào BTA "phía Hoa Kỳ sẽ xem xét giành GSP cho Việt Nam" còn khi nào coi xét, được hay không ta sẽ bàn sau.

Chúng ta đã đưa vào bức tranh tổ quốc bao lăm màu sáng, màu tươi. Đó là một trong những chuẩn mực quy định của tổ chức cần lao quốc tế (ILO) mà Việt Nam là một thành viên. ) Phía Hoa Kỳ kiên quyết không chấp nhận vì luật GSP của Hoa Kỳ đòi đòi hỏi một số yêu cầu cao trong đó có quyền lập hội.

Chẳng thể có chuyện như có người nói rằng TPP sẽ là một bữa "đại tiệc"của Việt Nam. Có cả những quy định "ngoài kinh tế" hay "kinh tế chính trị". Ta cam kết chơi theo luật chơi mà thế giới tự bắt ta chơi, ta chấp nhận chơi đồng đẳng, bỏ phân biệt đối xử giữa hàng hóa trong nước và hàng hóa nước ngoài, giữa đầu tư trong nước và đầu tư nước ngoài.

Ông có nhất trí với những phép tính này không?  Điều vững chắc và đã rõ: tham dự TPP là một thách thức lớn đối với Việt Nam. Vậy cái được lớn nhất là gì, thưa ông?  Cái được lớn nhất lúc này có thể là: Với TPP ta tiến thêm một bước theo hướng tăng tốc mở cửa với thế giới, thiết lập một nền kinh tế thị trường theo đúng nghĩa, tạo dựng một nền kinh tế có sức cạnh tranh, để phát triển cùng thời đại.

Sân chơi TPP vốn là sân chơi kinh tế thị trường. Nhưng đứng trước những vấn đề phức tạp như vậy, ta phải có sự đồng thuận xã hội. Vả, ở thời điểm đó thời khắc thương thảo BTA cái chủ trương "quốc doanh chiếm vai trò chủ đạo" phê chuẩn các tập đoàn hoạt động đa ngành trở thành quốc sách, chỉ mới là ý tưởng ban sơ chứ chưa hình thành và kích hoạt thành những "bọc ung thư" như Vinashin, Vinalines.

Các nước tham gia thương thuyết, nhất là Hoa Kỳ, nước đang "cầm cái" đang "áp đặt luật chơi trong cuộc thương lượng này cũng mong muốn và cổ vũ Việt Nam cố gắng tham dự.

Họ sẽ mang tiền máy móc, thiết bị và cả người cần lao nữa vào xây dựng xí nghiệp 100% vốn người nước ngoài, thuê lao động Việt Nam sản xuất cho Việt Nam đủ dùng.